Een van de waardevolste modellen van de patronen die kunnen ontstaan tussen jouzelf als trainer/begeleider en de groep of bepaalde mensen uit de groep is de dramadriehoek. Dit model is voor het eerst beschreven in 1968 door Stephen Karpman, student/leerling van Eric Berne, de grondlegger van de Transactionele Analyse.
De dramadriehoek wordt gevormd door drie personages of rollen die je al snel zult herkennen als je er op let. Heel in het kort zijn de rollen als volgt te kenmerken:
De aanklager herken je omdat hij voortdurend zijn pijlen richt op anderen. Hij is negatief in zijn oordeel en maakt misbruik van mensen of middelen.
Het slachtoffer wordt veelal aangevallen of misbruikt door de aanklager en is niet in staat om voor zichzelf op te komen.
De redder als karikatuur is de goeroe, de alwetende superman of -vrouw die binnenkomt met zijn cape en een grote glimlach. Hij is heldhaftig, weet wat hij moet doen en zorgt dat alles weer goed komt.
Het patroon tussen deze drie verloopt als volgt:
De redder zorgt dat de aanklager stopt met het aanvallen of misbruiken van het slachtoffer. Het slachtoffer vraagt de redder om hulp. En de aanklager heeft het slachtoffer nodig om iemand ergens de schuld van te geven. Deze drie rollen hebben elkaar dus nodig; de aanklager heeft een slachtoffer nodig, het slachtoffer heeft een redder nodig en de redder heeft een slachtoffer nodig.
De rollen zijn voorgeschreven. Aanklagers zoeken een slachtoffer, dat is wat ze doen. Redders zoeken iemand om te redden, dat is wat redders doen. En slachtoffers zijn hulpeloos overgeleverd aan de boze buitenwereld, dat is wat zij doen.
Ben jij zelf trainer, coach of werk je regelmatig met groepen?
Bekijk dan onze pagina over trainers/coaches en ontdek nieuwe mogelijkheden
Als trainer of als begeleider van een bijeenkomst kun je ervaren dat de groep of enkele personen in de groep in een zogenaamde slachtofferrol gaan zitten. Zij hebben een probleem. Ze zijn ergens niet goed in of ze zijn niet tevreden over een bepaalde situatie en willen op de een of andere manier ‘geholpen’ worden.
En hier ligt vervolgens de valkuil, want zodra je de ander ziet als slachtoffer dan zul je als vanzelf een soort neiging op voelen komen om te gaan redden. Je komt met adviezen over hoe de ander op een andere manier zaken in zijn leven zou kunnen aanpakken. En op dat moment versterk je het gevoel van slachtofferschap. En dat is vaak niet de beste optie. Je gaat dan zelf aan het werk (Hard work) met zelden een positieve uitkomst. Een voorbeeld ter illustratie:
Zo kan het nog een tijdje doorgaan. De redder is hard aan het werk om te zoeken naar oplossingen en het slachtoffer blijft lekker in zijn eigen slachtofferpositie. Wie heeft er eigenlijk een probleem?
Er komt dan misschien een moment dat de redder moe wordt. Hij merkt dat zijn advies niet wordt geaccepteerd. Hij raakt geïrriteerd en zegt: Jij wilt helemaal niet geholpen worden, je wijst alle adviezen af.
De redder is nu aanklager geworden. Met als gevolg dat het slachtoffer nog meer in de slachtofferrol schiet zoals:
Nee hoor, ik vind het alleen heel moeilijk, ik weet niet wat ik moet doen …
Of hij wordt zelf de aanklager:
Ik wijs niet alle adviezen af, maar alles waar jij mee komt heb ik al een keer geprobeerd, dat helpt me gewoon helemaal niet verder.
De dramadriehoek, je zit er zomaar in en als je er eenmaal in zit dan ben je niet meer aan het coachen. Je handelt op basis van rollen, er is dan geen nieuwe informatie meer nodig. De ander is het slachtoffer en moet dus geholpen worden. Een houding die niet meer leidt tot het zoeken naar nieuwe informatie.
Laten we nu eens kijken naar de dynamiek in een groep aan de hand van een ander voorbeeld:
Je wilt in een teamtraining over samenwerken een Serious Game inzetten waardoor de teamleden gaan ervaren dat wat meer structuur in een gezamenlijk overleg leidt tot betere beslissingen en vraagt of de groep klaar is om hiermee te beginnen. Er valt een stilte, de mensen kijken niet enthousiast en één van de deelnemers neemt het woord:
Herken je hierin de posities? Hieronder is hetzelfde gesprek nogmaals weergegeven, maar nu met een verduidelijking vanuit de dramadriehoek:
Zo zie je dus hoe je heen en weer kunt schieten in jouw training of bijeenkomst. Een zinloos gesprek en de frustraties lopen hoog op. De trainer doet zijn best, maar wat hij ook probeert, hij is in het drama van de groep terecht gekomen. Er is een grote kans dat deze groep in de dagelijkse omgang ook zo met elkaar en met buitenstaanders omgaat. Kansloos dus weer eens. Tijdverspilling en hard werken voor de begeleider. Je komt doodmoe thuis.
Hoe voorkom je dat je uitgeput thuis komt? Ten eerste door in te zien dat je in de dramadriehoek terecht bent gekomen, dat is een belangrijke eerste stap. Leer het te herkennen. Ben je aan het redden? Neigt de ander naar slachtoffergedrag? Vervolgens stap je eruit door gewoon te doen alsof de rol niet echt is. Dat klinkt misschien wat onwerkelijk maar het kan. Even terug naar het eerste voorbeeld:
A: Ik heb de laatste tijd helemaal geen energie meer in mijn werk, ik vraag me af of ik niet op zoek moet gaan naar een andere baan.
Stel, je ziet hem niet als slachtoffer en je hebt ook niet de neiging om te redden. De ander is prima in staat is om zelf zijn eigen problemen aan te pakken. Wat zou je dan doen? Je kunt dan op zoek gaan naar meer informatie om het probleem te verhelderen. Is er een moment geweest dat de energie minder is geworden, zijn er oorzaken aan te wijzen?
Juist als je niet gaat redden is er heel veel te onderzoeken. Hiermee behoud je de gelijkwaardigheid tussen jou en de ander. Je kunt samen gaan onderzoeken hoe dingen ontstaan, help met reflectie op de huidige baan en waar het gevoel vandaan komt bijvoorbeeld. Maar ga niet redden. Dat wil je niet. Trap er niet in!
En dan het voorbeeld van de groep.
Deelnemer 1: Ik vraag me af of ons dit gaat helpen om de samenwerking te verbeteren (aanklager vermomd als slachtoffer).
Stel, je ziet het niet als een aanval en ook niet als een hulpvraag. Je neemt dus geen positie in binnen de dramadriehoek. Dan is het gewoon interessante informatie. Je zou kunnen reageren met:
Trainer: Dat is een mooie vraag, zullen we daar na afloop antwoord op proberen te geven?
Hiermee ga je dus niet mee met de impliciete communicatie maar je luistert alleen naar de letterlijke tekst. Deelnemer 1 vraagt immers niet letterlijk om de oefening niet te doen. Maar het kan zijn dat hij nog een poging doet.
Deelnemer 1: Dat kan, maar als er niets uitkomt dan lijkt het me beter dat we er helemaal niet aan beginnen.
Trainer: Ik heb deze oefening uitgekozen omdat ik weet dat hij vaak tot inzichten leidt, maar er zijn geen garanties. Het is aan jou of je de uitdaging aan wilt gaan. Gelijktijdig sta ik open voor een alternatief. Willen jullie op dit moment eerst met elkaar alternatieven uitwisselen of wil je de uitdaging aangaan?
Je voelt je niet aangevallen, blijft stevig staan en maakt duidelijk dat de groep jou heeft gevraagd hen te helpen. Het kan zijn dat ze het over alternatieven willen hebben. Bied vooral die ruimte, maar toets als het te lang duurt wel even of het gesprek dat ze aan het voeren zijn ze verder brengt.
De dramadriehoek is een fantastisch model. Het vraagt wel wat oefening om de dynamiek erin snel te leren herkennen. Wat daarbij helpt is jouw eigen rolopvatting waar ik in Hoofdstuk 1 over ben begonnen. Hoe sterker die niet-helpende overtuigingen bij jou nog aanwezig zijn, hoe eerder je in de dramadriehoek terecht gaat komen. Weet je ze nog? ‘Schiet op’, ‘wees perfect’, ‘doe de ander een plezier’, ‘doe je best’ en ‘wees sterk’.
En om verder te voorkomen dat je in de dramadriehoek stapt ook nog maar even de helpende overtuigingen op een rij:
DIT WAS HOOFDSTUK 5 UIT HET BOEK: TRAINEN EN COACHEN MET SPEELS GEMAK
Meer lezen over hoe je met meer gemak trainingen of groepsbijeenkomsten kunt begeleiden? Download hoofdstuk 1, of bestel het complete compacte boek in onze shop.
https://jumpseriousgames.nl/download-hoofdstuk-1/
Schrijf je in voor de nieuwsbrief!
