Ik herinner me één van de eerste colleges Cognitieve Sociale Psychologie waarin ik voor het eerst geconfronteerd werd met 
een stellige mening van één van de hoogleraren. Hij vertelde dat mensen zogenaamde cognitieve luilakken zijn. Ik was het er niet mee eens. Ik vond van mezelf dat ik een actief onderzoekend en nieuwsgierig mens was en helemaal niet lui. Al snel werd me aan de hand van allerlei voorbeelden duidelijk dat de beste man wel degelijk gelijk had.
Een groot deel van ons leven bestaat uit allerlei vaste patronen en rituelen. Dat is natuurlijk maar goed ook, want stel je voor dat je overal over na zou moeten denken. Dat zou een ware uitputtingsslag zijn voor ons brein. Gelukkig doen we een deel van ons leven op de automatische piloot. Opstaan, douchen, ontbijten, tandenpoetsen, de fiets of de auto pakken naar je werkplek, koffie nemen, zitten, computer aan, mail checken. Nou ja van dat soort zaken. Denk bijvoorbeeld ook aan allerlei micro- handelingen; roer je bijvoorbeeld je koffie met een lepeltje linksom of rechtsom? En hoe maak je je schoenveters vast? Geen idee waarschijnlijk, maar er is een dikke kans dat je dat iedere dag op dezelfde manier doet.
Een tijdje geleden had ik wat overhemden gestreken in de woonkamer. Ik vergat vervolgens de strijkplank op te ruimen. Nu is onze woonkamer redelijk ruim dus er was geen absolute noodzaak dit alsnog direct te doen. Je kon er nog prima omheen 
lopen. Dat deed ik dan ook. De eerste keer dacht ik nog; “oh ja, ik moet die strijkplank nog opruimen.” De tweede keer dacht ik; “oh ja, de strijkplank…” De derde keer dacht ik misschien nog “Strijkplank” maar de vierde keer dacht ik er helemaal niet meer over na en liep ik er gewoon omheen. Het kwam niet meer in mij op om iedere keer als ik die strijkplank zag bewust na te denken over de voor -en nadelen van het laten staan van dit object in mijn woonkamer en ik was ook niet bezig met afwegen wat het beste moment was om de strijkplank op te ruimen. Er was een manier ontstaan om er mee om te gaan, zonder dat dit verder nog om mentale aandacht vroeg. Tot het moment dat mijn vrouw de strijkplank ineens twee meter verderop had neergezet. Zij moest iets uit onze spelletjeskast halen die in de kamer staat en de strijkplank stond hiervoor geparkeerd. Ook zij had kennelijk niet de neiging om de strijkplank direct helemaal op te ruimen. Pas toen hij ineens ergens anders stond viel het me weer op. Ik was er de hele week omheen gelopen en besefte mij dat ik dus heel snel in staat was om een patroon te ontwikkelen zodat je de dingen gewoon laat zoals ze zijn. Ook al was dit niet echt effectief…
Ben jij zelf trainer, coach of werk je regelmatig met groepen?
Bekijk dan onze pagina over trainers/coaches en ontdek nieuwe mogelijkheden
We nemen dagelijks namelijk heel veel onbewuste beslissingen, zonder echt na te denken. Bij hele belangrijke beslissingen nemen we wel de tijd om te wikken en te wegen, maar in veel gevallen doen we de dingen gewoon op ons gemak. We zijn te lui om bewust te kiezen. Dat is voor een deel geen probleem, maar er zijn ook veel situaties waar we door deze cognitieve luiheid fouten maken. Mijn vakbroeders in het werkveld van de psychologie spreken in dit verband over cognitieve bias of heuristische bias.
Een bewuste beslissing nemen, wikken en wegen, kortom ‘nadenken’ kost energie. En mentale energie is geen oneindige bron waar we uit kunnen putten. Roy Baumeister schreef hierover het intrigerende boek “Wilskracht”. De meeste mentale energie steken we doorgaans in zaken die onze aandacht opeisen. Denk hierbij aan zorgen maken, met mensen in gesprek zijn, problemen oplossen, informatie verwerken.
Wilskracht is volgens Baumeister te zien als een spier die je kunt trainen. Zijn inzichten zijn mooi samengevat in dit youtube filmpje. Het boek “Wilskracht” zelf is ook zeer de moeite waard. Aan de hand van veel aansprekende voorbeelden laat Baumeister zien dat het nemen van bewuste beslissingen mentale energie en wilskracht vraagt. Als je de hele dag al veel bewuste beslissingen hebt genomen, dan is het moeilijk om ’s avonds nog naar de sportschool te gaan, je wilskracht is voor die dag opgebruikt. Een belangrijk advies is dan ook om geen wilskracht-energie te steken in zaken die niet belangrijk zijn. Automatiseer wat onbelangrijk is zodat je wilskracht overhoudt voor de belangrijke dingen in je leven.
Met betrekking tot ‘informatie’ weten we inmiddels allemaal hoe lastig het is om zelf nog de regie te houden over ons leven. Sociale Media en internet (schermpjes) werken op zo’n manier dat ze onze aandacht zo lang mogelijk proberen vast te houden, waardoor we nog minder energie over hebben om bewuste keuzes te maken.
Hoe meer je aan je hoofd hebt, des te sneller neem je beslissingen op basis van zogenaamd Heuristisch denken. Een ‘heuristiek’ is de benaming voor een soort van standaard procedure om van A naar B te komen. Het zijn vuistregels of ezelsbruggetjes die er in veel gevallen voor zorgen dat we met meer gemak en zonder echt diep te hoeven nadenken tot oplossingen komen. Je zou het ook kunnen omschrijven als routinematige oplossingsstrategieën. Hiermee besparen we veel van onze mentale energie. Maar, hierdoor trekken we ook vaak heel gemakkelijk conclusies die niet juist zijn. In de wetenschap worden verschillende heuristieken onderscheiden. Een bekende vorm is bijvoorbeeld de beschikbaarheidsheuristiek.
Naarmate bepaalde beelden of gebeurtenissen sterker in ons geheugen zijn gegrift (en dus makkelijk beschikbaar zijn) beïnvloeden ze ons gevoel en gedrag. Stel dat er recentelijk een heftige vliegtuigcrash heeft plaatsgevonden. De beelden staan je nog helder bij. Dan is de kans groot dat als je gaat vliegen toch enige angst voelt, terwijl het statistisch gezien nog steeds meer dan honderd keer veiliger is dan autorijden. Of stel dat je meerdere keren in je leven bent bedonderd door mensen waarvan je dacht dat je ze kon vertrouwen. Dan is de kans groot dat je veel voorzichtiger nieuwe vriendschappen aangaat en mensen in vertrouwen neemt. Door jouw slechte ervaringen in het verleden heb je een negatiever beeld gekregen van mensen dan iemand die deze ervaringen niet heeft gehad.
Vanuit mijn ervaringen met teamtrainingen weet ik dat mensen soms eerdere ervaringen hebben gehad met andere sessies 
die bijvoorbeeld erg slecht zijn gevallen. In dat geval is het goed om dit te weten aangezien we dan meer tijd moeten steken in het bouwen van een veilig leerklimaat. Mensen komen namelijk met meer reserves naar de training vanwege hun eerdere ervaring.
Stel dat je een paar keer een klant hebt binnen weten te halen met behulp van een bepaalde PowerPoint presentatie dan ben je geneigd om dit opnieuw in te zetten bij de volgende potentiële klant, terwijl bij deze nieuwe klant misschien een hele andere benadering veel effectiever zou zijn geweest. We denken er niet meer over na.
Zo is het ook met veel werkoverleggen. Ooit zijn we begonnen om iedere maandagochtend eerst van 9 tot 11 te vergaderen, maar niemand vraagt zich nog af of dit nog wel zo nuttig is. We doen het, omdat we het “altijd zo hebben gedaan”.
Ontwikkel leiderschap skills met ervaringsgerichte werkvormen en serious games!
Veranderen is niet makkelijk. Veranderen is één van de meest voorkomende onderwerpen in tal van boeken. Of het nu gaat over lifestyle, een nieuw dieet of over verandering van gedrag in organisaties. Ieder jaar verschijnen er weer heel veel goed verkopende boeken over veranderen. En het feit dat er steeds weer nieuwe boeken bijkomen rond dit thema geeft aan dat er nog steeds geen universele oplossing is. Als we wisten hoe we makkelijk konden veranderen dan waren we er al mee begonnen in plaats van er steeds weer over te lezen. In het artikel Genotzuchtige Gewoontedieren lees je waarom veranderen zo lastig is.
Wij zijn van mening, en gelukkig vele met ons, dat serious games een heel goed middel zijn om blijvende gedragsverandering te bewerkstelligen. Neem gerust contact met ons op als je er meer over wilt weten.
N.B. Dit artikel is gedeeltelijk ontleend aan het boek Trainen en Coachen met Speels Gemak. Verkrijgbaar in de boekhandel of in onze eigen webshop.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief!
